Tại phiên tòa xét xử phúc thẩm bị cáo Trịnh Văn Quyết (cựu Chủ tịch Công ty Cổ phần Tập đoàn FLC) cùng đồng phạm về tội Thao túng thị trường chứng khoán, nhiều bị cáo đồng loạt xin thay đổi nội dung kháng cáo liên quan đến hình phạt. Theo đó, các bị cáo gồm Trịnh Văn Quyết, Hương Trần Kiều Dung (cựu Phó Chủ tịch FLC), Trịnh Thị Thúy Nga, Trịnh Thị Minh Huế (em gái ông Quyết), Nguyễn Văn Mạnh (nhân viên Công ty FLC Land, em rể ông Quyết, chồng Trịnh Thị Thúy Nga)... đều xin chuyển hình phạt từ án tù sang án phạt tiền đối với tội danh này.
Theo thẩm phán, chủ tọa phiên tòa Võ Hồng Sơn, để được áp dụng hình phạt tiền thay cho phạt tù, các bị cáo trước hết phải chứng minh được tài chính cá nhân. Sau đó, tùy thuộc các nội dung liên quan tới vụ án, HĐXX sẽ đánh giá, xem xét có chấp nhận hay không.
Vậy theo quy định của pháp luật, những trường hợp như thế nào có thể được áp dụng hình phạt tiền là hình phạt chính thay cho phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù?
Những trường hợp áp dụng hình phạt tiền
Luật sư Trần Hoàng Linh (Công ty Luật Bizlawyer & Partners, Đoàn Luật sư TP Hà Nội) cho biết theo Điều 32 Bộ luật Hình sự 2015, người phạm tội có thể bị áp dụng các hình phạt chính bao gồm cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ, trục xuất, tù có thời hạn, tù chung thân và tử hình.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị áp dụng các hình phạt bổ sung như cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định; cấm cư trú; quản chế; tước một số quyền công dân; tịch thu tài sản; phạt tiền hoặc trục xuất (khi không áp dụng là hình phạt chính.
Như vậy, phạt tiền là một trong 7 hình phạt chính được quy định tại Bộ luật Hình sự 2015. Theo hướng dẫn tại Điều 35 Bộ luật này, phạt tiền được áp dụng là hình phạt chính đối với các trường hợp sau: (i) Người phạm tội ít nghiêm trọng, phạm tội nghiêm trọng do Bộ luật này quy định và (ii) Người phạm tội rất nghiêm trọng xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, môi trường, trật tự công cộng, an toàn công cộng và một số tội phạm khác do Bộ luật này quy định.
Về mức phạt tiền, số tiền phạt sẽ được quyết định căn cứ tính chất, mức độ nguy hiểm của tội phạm, đồng thời có xét đến tính tài sản của người phạm tội, sự biến động của giá cả, nhưng không được thấp hơn 1 triệu đồng.
Theo quy định tại Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015 về phân loại tội phạm, tội phạm ít nghiêm trọng là tội phạm có khung hình phạt cao nhất là phạt tù đến 3 năm còn với tội phạm nghiêm trọng, đây là tội phạm có khung hình phạt cao nhất là từ trên 3 năm đến 7 năm tù.
Đối với tội Thao túng thị trường chứng khoán, theo quy định tại khoản 2, Điều 211 Bộ luật Hình sự 2015, người phạm tội này nếu thuộc các tình tiết định khung như có tổ chức, thu lợi bất chính từ 1,5 tỷ đồng trở lên, gây thiệt hại cho nhà đầu tư 3 tỷ đồng trở lên hoặc tái phạm nguy hiểm có thể bị áp dụng mức phạt là phạt tiền 2-4 tỷ đồng hoặc phạt tù 2-7 năm. Đối chiếu quy định tại Điều 12, có thể thấy tội danh mà ông Quyết cùng các đồng phạm bị đưa ra xét xử thuộc nhóm tội phạm nghiêm trọng, thuộc trường hợp có thể áp dụng phạt tiền là hình phạt chính.
Trịnh Thị Thúy Nga, em gái Trịnh Văn Quyết cũng kháng cáo xin thay đổi hình phạt (Ảnh: Minh Trung).
Như vậy, về lý thuyết, hành vi của ông Quyết và đồng phạm có thể thuộc trường hợp được áp dụng hình phạt tiền. Tuy nhiên, theo Điều 50 Bộ luật Hình sự 2015, khi xem xét để quyết định áp dụng hình phạt, Hội đồng xét xử phải căn cứ tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, nhân thân người phạm tội và các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; đồng thời đánh giá về tình hình tài sản của người phạm tội và biến động giá cả trên thị trường. Đây sẽ là những căn cứ quan trọng để đánh giá, xem xét áp dụng khung hình phạt phù hợp, tương xứng với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội.
Tiền lệ vụ án từ "phạt tiền" thành "phạt tù"
Còn theo luật sư Trần Minh Hùng (Trưởng Văn phòng luật sư Gia Đình, Đoàn Luật sư TPHCM), Điều 211 Bộ luật Hình sự 2015 có quy định về việc áp dụng hình phạt tiền đối với người phạm tội Thao túng thị trường chứng khoán. Việc xem xét áp dụng hình phạt tiền căn cứ hướng dẫn tại Điều 35 Bộ luật này. Ngoài các điều khoản nêu trên, pháp luật hiện chưa có văn bản hướng dẫn cụ thể về việc áp dụng hình phạt tiền đối với người phạm tội. Do đó, trên lý thuyết, hành vi của ông Quyết thuộc trường hợp có thể áp dụng phạt tiền.
Tại bản án sơ thẩm, Trịnh Văn Quyết bị tuyên phạt 3 năm tù về tội Thao túng thị trường chứng khoán
Dẫn chứng tới một vụ án được nhiều người quan tâm là vụ án Buôn lậu liên quan tới bị cáo Hoàng Duy Tiến, Võ Văn Đông (cùng là cựu cán bộ Phòng Cảnh sát kinh tế Công an TPHCM) và các đồng phạm, luật sư Hùng cho biết đây là vụ án có hậu quả rất nghiêm trọng với số tiền hàng buôn lậu là hơn 217 tỷ đồng. Tại phiên tòa sơ thẩm, 6 bị cáo trong vụ án bị áp dụng hình phạt tiền, song tại cấp phúc thẩm xem xét kháng nghị của VKSND TPHCM, TAND Cấp cao tại TPHCM đã tuyên hủy toàn bộ bản án, giao cấp sơ thẩm xét xử lại.
Tại phiên xét xử lần 2 ngày 18/4, những người bị tuyên phạt tiền 1,5 tỷ đồng trước đây đã bị thay đổi khung hình phạt sang phạt tù.
"Dẫn chứng từ một vụ án gần đây đã cho thấy việc áp dụng hình phạt tiền phải được đánh giá một cách hết sức khách quan, thực tế, phụ thuộc vào các tình tiết cấu thành hành vi cũng như tác động của hành vi tới các chủ thể trong xã hội", luật sư Hùng bình luận.
© 2025 | Tạp chí NƯỚC ĐỨC