Sau nhiều năm căng thẳng và gián đoạn đối thoại, Hoa Kỳ và Iran đang chuẩn bị nối lại các cuộc đàm phán trực tiếp về chương trình hạt nhân, an ninh khu vực và tình hình tại Trung Đông. Cuộc gặp lịch sử này, dự kiến diễn ra tại Oman hoặc Thụy Sĩ, đánh dấu lần đầu tiên hai bên chính thức ngồi vào bàn thương lượng kể từ khi thỏa thuận hạt nhân JCPOA đổ vỡ vào năm 2018. Thế giới đang dõi theo liệu ngọn gió đối thoại có thể dập tắt được ngọn lửa bất ổn kéo dài hàng thập kỷ hay không.
Mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Cộng hòa Hồi giáo Iran đã trải qua nhiều thập kỷ căng thẳng và thiếu lòng tin, đặc biệt kể từ Cách mạng Hồi giáo năm 1979. Mặc dù có những giai đoạn đối thoại gián tiếp thông qua các bên trung gian, việc hai quốc gia này chính thức ngồi lại với nhau tại bàn đàm phán trực tiếp luôn là một sự kiện hiếm hoi và mang tính đột phá. Lần gần nhất hai bên có các cuộc gặp gỡ cấp cao công khai là trong quá trình đàm phán dẫn đến thỏa thuận hạt nhân chung toàn diện (JCPOA) vào năm 2015. Tuy nhiên, sau khi Hoa Kỳ rút khỏi thỏa thuận này vào năm 2018, mọi kênh đối thoại trực tiếp đã gần như đóng băng, đẩy quan hệ song phương vào một thời kỳ căng thẳng mới, với những xung đột ủy nhiệm và các biện pháp trừng phạt kinh tế gay gắt.
Sự sụp đổ của JCPOA và những hệ quả
Thỏa thuận hạt nhân chung toàn diện (JCPOA), được ký kết giữa Iran và nhóm P5+1 (Hoa Kỳ, Anh, Pháp, Đức, Trung Quốc, Nga, cộng với Liên minh châu Âu), là một nỗ lực ngoại giao quan trọng nhằm hạn chế chương trình hạt nhân của Iran đổi lấy việc nới lỏng các lệnh trừng phạt quốc tế. Thỏa thuận này được coi là một thành tựu lớn của ngoại giao đa phương, giúp ngăn chặn một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân tiềm tàng ở khu vực Trung Đông. Tuy nhiên, vào năm 2018, chính quyền Tổng thống Donald Trump của Hoa Kỳ đã đơn phương rút khỏi JCPOA, cho rằng thỏa thuận này không đủ mạnh mẽ để ngăn chặn tham vọng hạt nhân của Iran và không giải quyết được các vấn đề khác như chương trình tên lửa đạn đạo và các hoạt động gây bất ổn khu vực của Iran. Quyết định này đã dẫn đến việc tái áp đặt hàng loạt lệnh trừng phạt khắc nghiệt lên nền kinh tế Iran, gây ra những khó khăn đáng kể cho người dân nước này. Đáp lại, Iran dần dần từ bỏ các cam kết trong JCPOA, tăng cường làm giàu uranium lên các mức độ đáng báo động, gây lo ngại sâu sắc trong cộng đồng quốc tế về khả năng phát triển vũ khí hạt nhân của nước này. Tình hình này đã làm gia tăng đáng kể căng thẳng ở Trung Đông, với các vụ tấn công tàu bè, cơ sở dầu mỏ và các cuộc đối đầu trực tiếp hoặc gián tiếp giữa Hoa Kỳ và Iran, cũng như giữa Iran và các đồng minh của Hoa Kỳ trong khu vực.
Nội dung và kỳ vọng từ cuộc đàm phán sắp tới
Theo các nguồn tin ngoại giao đáng tin cậy, cuộc gặp gỡ trực tiếp giữa các quan chức cấp cao của Hoa Kỳ và Iran có thể diễn ra trong vài tuần tới tại các địa điểm trung lập như Oman hoặc Thụy Sĩ – hai quốc gia vốn nổi tiếng với vai trò trung gian hòa giải trong các cuộc xung đột quốc tế. Chủ đề chính của cuộc đàm phán được cho là sẽ xoay quanh các vấn đề cốt lõi sau:
- Việc hạn chế làm giàu uranium của Iran, đây là một yêu cầu cốt lõi từ phía Hoa Kỳ và cộng đồng quốc tế để đảm bảo tính chất hòa bình của chương trình hạt nhân Iran.
- Việc nới lỏng các lệnh cấm vận kinh tế nặng nề đang đè nặng lên đất nước Iran, cũng như nhận được sự hỗ trợ nhân đạo cần thiết.
Ngoài vấn đề hạt nhân, các nhà quan sát cũng kỳ vọng rằng cuộc đối thoại sẽ mở ra cơ hội thảo luận về các vấn đề an ninh khu vực rộng lớn hơn, bao gồm các điểm nóng như xung đột tại Iraq, Syria, Liban, Yemen, và gần đây là tình hình căng thẳng ở Biển Đỏ do các cuộc tấn công của lực lượng Houthi. Việc giải quyết những căng thẳng này là chìa khóa để ổn định khu vực và tránh những leo thang không mong muốn.
Những thách thức tiềm ẩn và cơ hội hòa bình
Mặc dù có những dấu hiệu tích cực, con đường phía trước cho các cuộc đàm phán này vẫn đầy rẫy thách thức. Mối quan hệ giữa Hoa Kỳ và Iran đã bị bào mòn bởi nhiều thập kỷ ngờ vực sâu sắc, và việc xây dựng lại lòng tin sẽ là một quá trình lâu dài và khó khăn. Cả hai phía đều có những phe phái cứng rắn trong nước có thể tìm cách phá hoại các nỗ lực ngoại giao, đặc biệt là trong bối cảnh chính trị nội bộ phức tạp của cả Hoa Kỳ và Iran. Ngoài ra, các yếu tố bên ngoài cũng có thể ảnh hưởng đến tiến trình đàm phán, bao gồm thái độ của các đồng minh của Hoa Kỳ trong khu vực như Israel và Ả Rập Xê Út, những quốc gia có những lo ngại riêng về ảnh hưởng của Iran. Phạm vi của các cuộc đàm phán cũng là một yếu tố quan trọng: liệu các bên sẽ chỉ tập trung vào vấn đề hạt nhân hay sẽ mở rộng ra các vấn đề an ninh khu vực rộng lớn hơn? Tuy nhiên, nếu thành công, cuộc đối thoại này có thể mang lại những cơ hội to lớn. Đó sẽ là một bước ngoặt quan trọng giúp hạ nhiệt căng thẳng trong khu vực, mở lại các kênh hợp tác đa phương và có thể đặt nền móng cho một tương lai ổn định hơn ở Trung Đông, một khu vực vốn đã phải chịu đựng quá nhiều xung đột và bất ổn.
Tầm quan trọng chiến lược và phản ứng quốc tế
Các nhà quan sát quốc tế và các tổ chức ngoại giao đang theo dõi sát sao diễn biến của các cuộc đàm phán sắp tới với một sự kết hợp giữa hy vọng và thận trọng. Giữa lúc căng thẳng khu vực đang gia tăng không ngừng, từ xung đột dai dẳng tại Iraq và Syria, đến nguy cơ leo thang ở Biển Đỏ và những diễn biến phức tạp trong cuộc xung đột Israeli-Palestine, một tín hiệu tích cực từ Hoa Kỳ và Iran có thể mang lại một luồng gió mới. Thành công của cuộc đàm phán không chỉ có ý nghĩa đối với hai quốc gia này mà còn là một yếu tố then chốt cho sự ổn định của toàn bộ Trung Đông và thậm chí là an ninh toàn cầu. Nó có thể giảm bớt nguy cơ một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực, mở ra các kênh đối thoại cho các vấn đề khác và thiết lập một tiền lệ cho việc giải quyết xung đột thông qua con đường ngoại giao thay vì đối đầu quân sự. Thế giới đang chờ đợi liệu ngọn gió đối thoại này có thực sự đủ mạnh để dập tắt được ngọn lửa bất ổn kéo dài hàng thập kỷ, và liệu nó có thể mở ra một kỷ nguyên mới của sự hợp tác và hòa bình trong một khu vực đầy biến động hay không.
© 2025 | Tạp chí NƯỚC ĐỨC