Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Maxar
Đảo Nam Yết, ảnh chụp ngày 9/8/2025
Báo cáo xuất bản ngày 22/8/2025 đính kèm các hình ảnh vệ tinh gần đây cho thấy Việt Nam đã mở rộng đáng kể hoạt động bồi đắp đảo trên toàn bộ 21 thực thể do mình kiểm soát ở quần đảo Trường Sa, và có khả năng sẽ bắt kịp, thậm chí vượt qua quy mô của Trung Quốc.
Đây là một sự thay đổi rõ rệt khi 4 năm trước, phần lớn (11/21 thực thể này) chỉ là các công trình lô cốt biệt lập.
Một trong những tác giả của bản báo cáo, ông Harrison Prétat, Phó Giám đốc chương trình Sáng kiến Minh bạch Hàng hải châu Á (AMTI) thuộc CSIS, nói với BBC News Tiếng Việt rằng so với những thông tin được cập nhật vào tháng 3/2025, Việt Nam đã tiến hành nạo vét và san lấp 8 thực thể trước đây chưa từng được bồi đắp.
Đáng chú ý, năm điểm gồm Bãi Tốc Tan (Alison Reef), Đá Cô Lin (Collins Reef), Đá Đông (East Reef), Đá Len Đao (Landsdowne Reef) và Đá Núi Thị (Petley Reef ) trước đó chỉ là những công trình bê tông nhỏ biệt lập, giờ đây đã có đất nhân tạo.
"Tính đến tháng 3/2024, chúng tôi đo được rằng Việt Nam đã bồi đắp được 3.319 mẫu Anh (tương đương 13,43 km2), bao gồm việc nạo vét và san lấp, tương đương khoảng 70% diện tích Trung Quốc đã đắp ở Biển Đông," ông Prétat cho biết.
"Kể từ đó, con số này chắc chắn đã tăng lên và dù chúng tôi vẫn chưa thống kê chi tiết, thì trong 3 - 4 tháng nữa nó sẽ tăng lên rất nhiều. Tôi nghĩ rất có thể Việt Nam sẽ mở rộng được diện tích đảo nhân tạo ít nhất là bằng với Trung Quốc.
"Cũng có thể họ sẽ cố giữ ở mức thấp hơn, hoặc rất sát với Trung Quốc nếu không mở rộng quá nhiều ở các thực thể mới. Tuy nhiên, nếu họ thật sự muốn, thì việc bồi đắp vượt Trung Quốc là điều hoàn toàn dễ dàng," chuyên gia này nhận định.
Việt Nam xây dựng những gì?
Ở một số thực thể có diện tích lớn, nơi công việc nạo vét đã được tiến hành từ vài năm trước như Bãi Thuyền Chài (Barque Canada Reef), Đá Phan Vinh (Pearson Reef),… Việt Nam đang tiến gần đến giai đoạn hoàn thiện phần xây dựng đảo.
"Họ đang bắt đầu đẩy mạnh xây dựng cơ sở hạ tầng, cụ thể là các công trình kiên cố, đào hầm phòng thủ và chiến hào dọc các đảo, trong khi triển khai song song với quá trình mở rộng đảo," ông Prétat cho hay.
"Dựa trên hình ảnh mới nhất mà chúng tôi có được, thì tại tất cả các điểm có đủ diện tích đất, Việt Nam đang xây kho đạn dược. Chúng tôi tin rằng đây là kho đạn vì thiết kế công trình trên các đảo đều giống hệt nhau, và phù hợp với tiêu chuẩn: các thùng chứa đạn được bố trí cách biệt, bao quanh bởi tường rất dày để ngăn chặn thiệt hại lan rộng hoặc các vụ nổ dây chuyền trong trường hợp xảy ra sự cố."
Ngoài ra, trung tâm nghiên cứu có trụ sở tại Mỹ này cũng phát hiện ra những công trình giống nhau trên các đảo, là một cụm gồm sáu tòa nhà bố trí hướng ra phía biển và có một sân chung, có thể là các tòa nhà hành chính hoặc doanh trại quân đội.
Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Maxar
Chụp lại hình ảnh,Một cụm 6 tòa nhà trên Bãi Thuyền Chài, ảnh chụp hôm 1/8/2025
Có một ngoại lệ là Bãi Thuyền Chài, tiền đồn lớn nhất của Việt Nam ở Biển Đông, có 5 cụm tòa nhà như vậy. Đây cũng là thực thể duy nhất có một đường băng có thể phục vụ mục đích vận tải quân sự quy mô lớn, hoặc cho máy bay do thám, máy bay cường kích của Việt Nam có thể cất cánh và hạ cánh.
Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Maxar
Chụp lại hình ảnh,CSIS cho biết trên Bãi Thuyền Chài, tiền đồn lớn nhất ở Trường Sa của Việt Nam, có 5 cụm tòa nhà, ảnh chụp ngày 1/8/2025
"Điều có phần bất ngờ là nhiều rạn san hô mà Việt Nam đang cải tạo có hình dạng dài và hẹp, trông khá phù hợp để xây dựng đường băng, nhưng chúng tôi lại thấy một số công trình đang được xây dựng ở ngay vị trí trung tâm, nơi mà về mặt lý thuyết có thể là vị trí thích hợp để đặt đường băng," phó giám đốc AMTI cho biết.
"Vì vậy, có vẻ như Việt Nam không có kế hoạch xây dựng đường băng – ít nhất là không phải đường băng có chiều dài đầy đủ khoảng 3.000 mét, vốn cần thiết cho các loại máy bay quân sự lớn."
Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Maxar
Chụp lại hình ảnh,Ảnh vệ tinh chụp Đá Lát ngày 7/7/2025. Một số công trình đang được xây dựng ở ngay vị trí trung tâm, nơi mà về mặt lý thuyết có thể là vị trí thích hợp để đặt đường băng.
Lợi ích
Trao đổi với BBC News Tiếng Việt, nghiên cứu sinh tiến sĩ Nguyễn Thế Phương tại Đại học News South Wales (Úc) đánh giá khi các căn cứ của Việt Nam ở Biển Đông được mở rộng, thì lực lượng đồn trú trên biển sẽ dày hơn.
"Nếu có nhiều cầu cảng và sân bay trên đảo, thì hoạt động luân chuyển người và hàng hóa từ đất liền ra đảo hoặc giữa các cụm đảo sẽ nhanh hơn, giúp tăng năng lực phòng thủ đảo," chuyên gia về quốc phòng này nhận định.
Phòng thủ và răn đe được cho là mục đích chính của chiến dịch bồi đắp đảo của Việt Nam. Một khi Hà Nội có thể triển khai các loại vũ khí phòng thủ, vũ khí tấn công trên các đảo, sẽ khiến cho cái giá mà bất kì nước nào muốn tấn công hay chiếm giữ các thực thể đó tăng lên.
Các chuyên gia cho rằng những công trình mà Việt Nam xây dựng trên Biển Đông còn mang tính lưỡng dụng, phục vụ cho cả mục đích quân sự lẫn dân sự.
"Hạ tầng trên các đảo được cải thiện thì Việt Nam có thể đưa người ra sinh sống lâu dài trên các đảo đó. Hoặc là triển khai các hoạt động du lịch trên các đảo đó. Và nó sẽ tăng cường tính giao lưu giữa bờ và biển," ông Nguyễn Thế Phương nhận định.
"Điều đó sẽ làm gia tăng tính hiện diện của Việt Nam tại các khu vực tranh chấp, từ đó phục vụ cho mục đích cuối cùng là không để cho người khác có ý đồ với mình," ông nói thêm.
Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Maxar
Chụp lại hình ảnh,Bãi Thuyền Chài có đường băng dài 3.000 mét có thể phục vụ mục đích vận tải quân sự quy mô lớn, hoặc cho máy bay do thám, máy bay cường kích cất cánh và hạ cánh. Ảnh chụp ngày 1/8/2025
Tiến sĩ Swee Lean Collin Koh, Trường Nghiên cứu quốc tế S.Rajaratnam (Singapore), bổ sung thêm rằng với việc mở rộng hạ tầng, Việt Nam có thể kéo dài thời gian hoạt động của các lực lượng hải quân, không quân và cảnh sát biển vốn có quy mô hạn chế mà không cần phải liên tục quay về đất liền.
"Trước hết, cần lưu ý rằng dù Việt Nam có tuyên bố chủ quyền rộng nhất so với các quốc gia Đông Nam Á khác trên Biển Đông, nhưng lại không có lợi thế về địa lý: Brunei, Malaysia và Philippines đều tuyên bố chủ quyền với khu vực gần bờ biển của họ, trong khi Việt Nam thì không," chuyên gia này lý giải.
Các quốc gia khác có thể tận dụng vị trí gần bờ, thường nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), để triển khai hiện diện ngay cả khi họ bị hạn chế về năng lực và gặp khó khăn trong việc duy trì liên lục.
Việt Nam, do vị trí địa lý, phải vượt qua khoảng cách xa hơn nhiều nếu muốn triển khai lực lượng từ đất liền ra Trường Sa.
Theo ông Koh, Hà Nội đã học được từ việc xây dựng đảo nhân tạo của Bắc Kinh vào năm 2013-2016 và chứng kiến tận mắt kết quả thực tế của nỗ lực này.
Cuối năm 2019, khi tàu khảo sát Hải Dương Địa Chất 8 của Trung Quốc tiến vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam gần Bãi Tư Chính giàu tài nguyên, Bắc Kinh không phải rút tàu và các tàu hộ tống về cảng tại đất liền; thay vào đó, họ chỉ cần rút về phía đông đến một trong những đảo nhân tạo là Đá Chữ Thập và Đá Subi để tiếp tế và nghỉ ngơi, rồi sau đó quay lại Bãi Tư Chính đối đầu với Việt Nam.
"Với hạ tầng mới tại chỗ, Việt Nam có thể hy vọng sẽ có khả năng đối phó mạnh mẽ hơn trước các động thái của Trung Quốc," học giả từ Singapore nhấn mạnh.
Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Maxar
Chụp lại hình ảnh,Hình ảnh vệ tinh của Bãi Tốc Tan (Alison Reef), chụp ngày 2/6/2025
Ông Christopher Sharman, Giám đốc Viện Nghiên cứu Hàng hải Trung Quốc thuộc Học viện Chiến tranh Hải quân Hoa Kỳ, cho rằng Việt Nam không chỉ đang bảo vệ những đảo này mà còn đang xây dựng một tuyến đầu ở Biển Đông.
"Những tiền đồn này, vốn mang tính biểu tượng, đang nhanh chóng trở thành những thành trì chiến lược nhằm làm đối trọng với sự thống trị của Trung Quốc ở Biển Đông."
"Lực lượng của Việt Nam có thể bị áp đảo về quân số và hỏa lực so với người láng giềng phương bắc, nhưng việc cải tạo các đảo, và khả năng quân sự hóa trong tương lai, sẽ gửi đi một thông điệp rõ ràng: họ nghiêm túc trong việc bảo vệ các tuyên bố chủ quyền của mình," ông đánh giá.
Dẫu vậy, các chuyên gia nhấn mạnh rằng các tiền đồn nhân tạo vẫn chỉ là cơ sở vật chất tĩnh và dù mang lại một số lợi ích nhất định trong thời bình, Việt Nam vẫn thua xa về các phương tiện di động cần thiết như tàu chiến, máy bay… để khẳng định yêu sách trên Biển Đông trong trường hợp xung đột xảy ra.
"Mục tiêu của Việt Nam là răn đe, chứ không muốn một cuộc chiến tranh tổng lực. Bởi vì nếu như xảy ra một cuộc chiến tranh tổng lực trên biển thì kết quả cho Việt Nam sẽ không khả quan," ông Thế Phương nêu quan điểm.
Rủi ro
Không lâu sau khi báo cáo của CSIS được công bố, hôm 25/8, Trung Quốc khẳng định sẽ kiên quyết bảo vệ chủ quyền lãnh thổ và quyền lợi hàng hải.
"Quần đảo Nam Sa [tên Trung Quốc gọi Trường Sa] là lãnh thổ cố hữu của Trung Quốc. Chúng tôi kiên quyết phản đối các hoạt động xây dựng của quốc gia liên quan trên những bãi cạn bị chiếm đóng bất hợp pháp, và sẽ có biện pháp cần thiết để bảo vệ chủ quyền lãnh thổ cũng như quyền lợi hàng hải," người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Quách Gia Côn nói.
Cho đến nay, Việt Nam vẫn chưa lên tiếng về báo cáo của AMTI lẫn tuyên bố của Bắc Kinh.
Có thể thấy hiện nay, phản ứng của Trung Quốc vẫn tương đối nhẹ nhàng và chỉ dừng ở mức độ ngoại giao.
Dẫu vậy, các chuyên gia quốc phòng và hàng hải vẫn lưu ý rằng về mặt thực địa, vẫn không thể biết liệu có hành vi ngăn cản, phá rối nào từ phía Trung Quốc đối với hoạt động bồi đắp đảo của Việt Nam.
Và những hành động của Việt Nam đương nhiên vẫn nằm dưới sự giám sát chặt chẽ của Trung Quốc lẫn các nước Đông Nam Á có tranh chấp chủ quyền trong khu vực.
"Trong số đó chủ yếu là Philippines, vì Manila có nhiều nhóm lợi ích khác nhau và có thể một số nhóm thân Trung Quốc sẽ phản đối việc Việt Nam mở rộng đảo," ông Nguyễn Thế Phương nói.
Tuy nhiên, học giả Collin Koh cho rằng động thái của Việt Nam không gây quá nhiều lo ngại cho các chính phủ Đông Nam Á, vì "họ có xu hướng nhìn nhận rằng các hành động của Việt Nam chủ yếu nhằm đối phó với Trung Quốc".
Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Maxar
Chụp lại hình ảnh,Các cơ sở giống hệt nhau ở hai phía đối diện của đảo Phan Vinh (Pearson Reef), ngày 1/8/2025
Bên cạnh những rủi ro về mặt ngoại giao, Phó Giám đốc Harrison Prétat của AMTI còn lưu ý về những rủi ro về mặt hình ảnh.
"Cho đến nay, chỉ có Trung Quốc mới thực hiện việc xây dựng đảo quy mô lớn này, và cũng chỉ có Trung Quốc mới có thể kéo dài ranh giới theo cách này."
"Vì vậy, nếu bây giờ Việt Nam cũng làm như vậy, các quốc gia khác sẽ khó có thể đưa ra lập luận phản đối Trung Quốc hơn, bởi vì Trung Quốc luôn có thể nói rằng, này, chúng tôi không phải là nước duy nhất làm điều đó," ông diễn giải.
"Tôi không nghĩ trường hợp của Việt Nam giống với Trung Quốc, nhưng việc đi theo bước chân của Bắc Kinh có thể tạo ra một môi trường phức tạp hơn cho việc theo đuổi các biện pháp pháp lý và chuẩn mực để đẩy lùi các hoạt động của Trung Quốc," ông nhấn mạnh.
Mặt khác, một thách thức đang hiện hữu đối với Việt Nam về mặt kỹ thuật, là làm sao để duy trì được sự bền vững của các đảo nhân tạo.
Được xây dựng bằng cách nạo vét (gần hoặc xa khu vực muốn nâng nền) rồi đưa cát và vật liệu lên bồi đắp, các đảo nhân tạo có nguy cơ bị chìm hoặc tan rã nếu kết cấu hay cách thức bồi đắp không hợp lý, đặc biệt ở môi trường khắc nghiệt, nhiều gió bão ở Trường Sa.
Nguồn hình ảnh,CSIS Asia Maritime Transparency Initiative/Planet
Chụp lại hình ảnh,Ảnh vệ tinh chụp đảo Sơn Ca (Sand Cay) hôm 9/8/2025
Thách thức tiếp theo mang tính chiến thuật, tức là bố trí nhân lực như thế nào, vũ khí, khí tài đặt ở đâu.
"Cái thế bố trí trên từng đảo và khi cộng lại thì thế bố trí trên cả quần đảo Trường Sa sau khi được bồi đắp xong sẽ được hình dung như thế nào? Và thế bố trí đó có hiệu quả trong việc đối phó với cái hành vi hung hăng của Trung Quốc trên biển, đặc biệt là khu vực có tranh chấp hay không?" ông Nguyễn Thế Phương đặt câu hỏi.
Khả năng thay đổi cục diện?
Trung Quốc có thể là bên khởi xướng cuộc chạy đua bồi đắp đảo ở Trường Sa, nhưng giờ đây Việt Nam đang âm thầm tăng tốc để bắt kịp.
Câu hỏi đặt ra là liệu chiến dịch của Việt Nam có làm lung lay sự bình yên trong khu vực, hay thay đổi được cục diện trên Biển Đông?
Nhận định với BBC News Tiếng Việt, các chuyên gia cho rằng động thái của Việt Nam khó dẫn đến sự thay đổi trực tiếp tình hình khu vực, hoặc dẫn đến một cuộc xung đột trên biển.
"Một cuộc đối đầu quân sự vẫn khó xảy ra, nhưng Trung Quốc gần như chắc chắn sẽ có phản ứng," Giám đốc Christopher Sharman đánh giá.
Theo ông, Bắc Kinh sẽ phản ứng thông qua các kênh ngoại giao hậu trường, tăng cường tuần tra quanh các thực thể do Việt Nam kiểm soát, hoặc gây sức ép kinh tế nhằm làm chậm đà tiến của Việt Nam.
Điều này ngược với thái độ của Trung Quốc đối với Philippines, quốc gia cũng tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông và thường xuyên "bêu xấu" những hành vi hung hăng của Trung Quốc trên trường quốc tế.
Có những dấu hiệu cho thấy trong thời gian gần đây, Việt Nam và Philippines đã có những nỗ lực nhằm xích lại gần nhau hơn về hợp tác an ninh hàng hải, bằng chứng là các cuộc giao lưu tuần duyên và luyện tập chung gần đây.
Tiến sĩ Collin Koh cho rằng đó sẽ là một lời nhắc nhở kịp thời cho Bắc Kinh rằng Hà Nội sở hữu "lá bài" đòn bẩy Manila, và Trung Quốc không muốn đẩy Việt Nam về phía Philippines.
Theo ông, một phần là do Trung Quốc đang hướng vào Philippines và không muốn tạo ra một điểm nóng mới trên biển Đông, trong khi ông Nguyễn Thế Phương nêu giả thuyết rằng Bắc Kinh đang bị chi phối bởi cả những vấn đề đối nội lẫn đối ngoại.
Từ một nền kinh tế đang chậm lại, hay gần đây là những rối loạn nội bộ mang tính chính trị trước thềm đại hội đảng Trung Quốc sắp tới, cho đến vấn đề Đài Loan hay thương chiến với Mỹ… được cho là ưu tiên cao hơn nhiều so với chiến dịch bồi đắp đảo của Việt Nam.
Ngoài ra, sau chuyến thăm của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đến Hà Nội vào tháng 4/2025, quan hệ Việt - Trung ở thời điểm hiện tại được cho là tương đối ổn định và mang tính hợp tác nhiều hơn.
Ông Harrison Prétat nói rằng có một mức độ thiện chí giữa Trung Quốc và Việt Nam cũng như giữa hai đảng cộng sản mà không phải nước láng giềng nào của Trung Quốc cũng có được.
"Vài năm trở lại đây, khi ngày càng nhiều quốc gia trong khu vực gây sức ép với Trung Quốc và thành lập các nhóm hợp tác an ninh song phương nhỏ, tôi nghĩ Trung Quốc cảm thấy cần phải duy trì tình hữu nghị với Việt Nam. Điều đó rất có giá trị đối với Trung Quốc," chuyên gia từ CSIS lý giải.
Trong khi đó, học giả Collin Koh lập luận: "Chắc chắn quan hệ chiến lược giữa Việt Nam và Trung Quốc đã có những bước tiến triển kể từ sự cố giàn khoan Hải Dương 981 năm 2014 và sự cố Bãi Tư Chính năm 2019, và cả hai nước nhìn chung đều đồng ý 'xử lý đúng đắn' các tranh chấp ở Biển Đông - điều này dường như ngụ ý rằng cả hai bên sẽ kiềm chế 'chỉ trích và bêu xấu' nhau về những gì đối phương làm trong khu vực tranh chấp."
"Nói cách khác, đó là một hình thức 'chung sống hòa bình': bạn cứ làm việc của bạn, tôi cứ làm việc của tôi", ông nhận định.
Theo giới phân tích, hoạt động bồi đắp đảo của Việt Nam sẽ không thể làm thay đổi cán cân quyền lực với Trung Quốc trên Biển Đông.
Về bản chất, những gì mà Việt Nam đang bồi đắp, cải tạo vốn dĩ nằm trên những thực thể mà Việt Nam đã chiếm đóng và tuyên bố chủ quyền từ trước đến nay, chứ không phải là thực thể mà Việt Nam mới chiếm giữ.
Do đó, ông Nguyễn Thế Phương cho rằng những gì Việt Nam đang làm không ảnh hưởng quá lớn tới cán cân quyền lực, và Trung Quốc vẫn có thể kiểm soát được tình hình ngay cả khi tất cả các thực thể mà Việt Nam cải tạo đã hoàn thành.
"Ưu thế sức mạnh tổng thể vẫn nghiêng về phía Trung Quốc, và sự bất cân xứng về năng lực triển khai hiện diện vẫn rất lớn so với Việt Nam. Điều này giải thích tại sao hoạt động bồi đắp của Việt Nam không đủ báo động để Bắc Kinh làm bất cứ điều gì nhằm ngăn chặn," ông Koh kết luận.
- Benny Lu từ BBC News Tiếng Trung thực hiện một số phần phỏng vấn.
© 2025 | Tạp chí NƯỚC ĐỨC