Khi một người thân qua đời ở Đức mà không để lại di chúc, việc phân chia tài sản sẽ tuân theo luật thừa kế định sẵn của quốc gia này.
Hệ thống pháp luật Đức có các quy định rõ ràng về thứ tự ưu tiên cho những người thừa kế hợp pháp, đảm bảo tài sản được chuyển giao một cách công bằng.
Tại Đức, vấn đề thừa kế khi không có di chúc là một khía cạnh pháp lý quan trọng được điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự Đức (Bürgerliches Gesetzbuch - BGB). Khi một người qua đời (người để lại tài sản) mà không để lại di chúc hợp lệ, tài sản của họ sẽ được phân chia theo quy định của luật thừa kế định sẵn (gesetzliche Erbfolge).
Mục đích của hệ thống này là đảm bảo tài sản được chuyển giao một cách có trật tự và công bằng cho những người thân thích gần gũi nhất của người đã khuất. Hệ thống luật pháp Đức thiết lập một thứ tự ưu tiên rõ ràng cho các nhóm người thừa kế, dựa trên mức độ quan hệ huyết thống và hôn nhân.
Việc hiểu rõ các quy tắc này là điều cần thiết để xác định ai sẽ là người thụ hưởng tài sản, đồng thời giúp các thành viên gia đình tránh được những tranh chấp không đáng có.
Hệ thống hàng thừa kế (Ordnungen)
Luật thừa kế Đức phân chia các đối tượng thừa kế thành nhiều hàng (Ordnungen), dựa trên mối quan hệ huyết thống với người đã khuất. Nguyên tắc cơ bản là chỉ khi không có người thừa kế thuộc hàng ưu tiên cao hơn, tài sản mới được chuyển giao cho hàng thừa kế thấp hơn.
Điều này có nghĩa là, sự tồn tại của dù chỉ một người thừa kế hợp pháp trong một hàng nhất định sẽ loại trừ tất cả những người thừa kế thuộc các hàng thấp hơn. Hệ thống này đảm bảo sự rõ ràng và có tính thứ bậc trong việc phân chia tài sản.
Sau đây là các hàng thừa kế chính được quy định:
Hàng thừa kế thứ nhất: Con cháu trực hệ
Hàng thừa kế thứ nhất bao gồm con cái của người đã khuất, cũng như con cháu của những người con đó (tức là cháu và chắt). Theo nguyên tắc 'Stammprinzip' (nguyên tắc nhánh), mỗi người con của người đã khuất tạo thành một 'nhánh' riêng.
Nếu một người con còn sống, họ sẽ được hưởng toàn bộ phần của nhánh đó, loại trừ con cái của họ (tức là cháu của người đã khuất). Tuy nhiên, nếu một người con đã mất trước người để lại tài sản, phần của người con đó sẽ được chuyển cho con cháu trực hệ của họ theo nguyên tắc 'Repräsentationsprinzip' (nguyên tắc đại diện).
Điều này có nghĩa là các cháu của người đã khuất sẽ đại diện cho cha/mẹ đã mất của mình để nhận phần thừa kế. Tất cả con cái ruột, con nuôi (được nhận nuôi hợp pháp) và con ngoài giá thú (được công nhận hoặc xác định cha mẹ) đều có quyền bình đẳng.
Hàng thừa kế thứ hai: Cha mẹ và con cháu của họ
Hàng thừa kế thứ hai sẽ được xem xét nếu không có bất kỳ người thừa kế nào thuộc hàng thứ nhất còn sống. Hàng này bao gồm cha mẹ của người đã khuất.
Nếu cả cha và mẹ đều còn sống, họ sẽ chia đều tài sản. Nếu một trong hai người (cha hoặc mẹ) đã mất, phần của họ sẽ được chuyển cho con cháu của họ, tức là anh chị em ruột, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha của người đã khuất. Nếu anh chị em cũng đã mất, phần đó sẽ được chuyển cho con cái của họ (cháu gọi người đã khuất bằng cô, dì, chú, bác).
Nguyên tắc đại diện tương tự như hàng thứ nhất cũng được áp dụng ở đây. Do đó, nếu người đã khuất không có con cái, cha mẹ hoặc anh chị em ruột sẽ là những người tiếp theo được hưởng tài sản.
Hàng thừa kế thứ ba: Ông bà và con cháu của họ
Nếu không có người thừa kế nào thuộc hàng thứ nhất hoặc thứ hai, tài sản sẽ được chuyển cho hàng thừa kế thứ ba. Hàng này bao gồm ông bà của người đã khuất.
Nếu cả bốn người ông bà (ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại) đều còn sống, họ sẽ chia đều tài sản. Nếu một hoặc nhiều người trong số họ đã mất, phần của người đã mất sẽ được chuyển cho con cháu của họ, tức là cô, dì, chú, bác ruột của người đã khuất.
Nếu các cô, dì, chú, bác ruột cũng đã mất, phần đó sẽ được chuyển cho con cái của họ (anh chị em họ của người đã khuất). Nguyên tắc nhánh và đại diện tiếp tục được áp dụng để xác định quyền thừa kế trong hàng này.
Hàng thừa kế thứ tư và các hàng tiếp theo
Nếu không có người thừa kế nào từ hàng thứ nhất đến hàng thứ ba, tài sản sẽ được chuyển cho hàng thừa kế thứ tư, bao gồm cụ nội, cụ ngoại của người đã khuất và con cháu của họ. Các hàng thừa kế tiếp theo được xác định theo nguyên tắc tương tự, mở rộng ra các mối quan hệ huyết thống xa hơn.
Tuy nhiên, trong thực tế, rất hiếm khi tài sản phải đi đến các hàng thừa kế xa như vậy do thường có người thân gần gũi hơn còn sống. Mỗi hàng thừa kế tiếp theo chỉ được xem xét khi không còn bất kỳ người thừa kế nào thuộc các hàng trước đó.
Quyền thừa kế của vợ/chồng còn sống
Vợ hoặc chồng còn sống của người đã khuất có một vị trí đặc biệt trong luật thừa kế Đức. Họ không được xếp vào các hàng thừa kế dựa trên quan hệ huyết thống, nhưng có quyền thừa kế riêng biệt bên cạnh những người thừa kế theo hàng.
Mức độ phần trăm tài sản mà vợ/chồng còn sống được hưởng phụ thuộc vào việc họ thừa kế cùng với hàng thừa kế nào của người đã khuất, cũng như chế độ tài sản hôn nhân mà cặp đôi đã chọn:
Cùng với người thừa kế hàng thứ nhất: Nếu người để lại tài sản có con cháu trực hệ, vợ/chồng còn sống thường được hưởng 1/4 tài sản thừa kế. Nếu chế độ tài sản là 'Zugewinngemeinschaft' (chế độ cộng dồn tài sản tăng thêm trong thời kỳ hôn nhân, là mặc định nếu không có thỏa thuận khác), phần này sẽ được cộng thêm 1/4 nữa dưới dạng bù đắp tài sản tăng thêm, tổng cộng là 1/2 tài sản.
Cùng với người thừa kế hàng thứ hai hoặc ông bà: Nếu không có con cháu trực hệ mà chỉ có người thừa kế hàng thứ hai (cha mẹ, anh chị em) hoặc ông bà, vợ/chồng còn sống thường được hưởng 1/2 tài sản. Trong trường hợp chế độ 'Zugewinngemeinschaft', họ cũng được cộng thêm 1/4 bù đắp, tổng cộng là 3/4 tài sản.
Khi không có người thừa kế nào khác: Nếu không có bất kỳ người thừa kế nào thuộc hàng thứ nhất, thứ hai hoặc ông bà, vợ/chồng còn sống sẽ được hưởng toàn bộ tài sản.
Ngoài ra, vợ/chồng còn sống cũng có quyền 'Voraus', tức là quyền được giữ lại các vật dụng gia đình và quà cưới nếu họ là người duy nhất thừa kế hoặc thừa kế cùng với con cháu hàng thứ nhất. Nếu thừa kế cùng với hàng thứ hai hoặc ông bà, quyền này chỉ bao gồm các vật dụng gia đình cần thiết.
Trường hợp không có người thừa kế
Trong trường hợp không có bất kỳ người thừa kế nào theo luật định (kể cả vợ/chồng còn sống) và người đã khuất cũng không để lại di chúc, toàn bộ tài sản sẽ thuộc về bang liên bang (Bundesland) mà người đã khuất có hộ khẩu cuối cùng. Điều này được gọi là 'Erbrecht des Staates' (quyền thừa kế của nhà nước).
Nhà nước không phải là một 'người thừa kế' theo nghĩa thông thường, mà là người được hưởng tài sản khi không còn ai khác có quyền hợp pháp. Đây là cơ chế cuối cùng để đảm bảo rằng không có tài sản nào bị bỏ rơi.
Lưu ý về đối tác dân sự đã đăng ký
Tại Đức, các đối tác dân sự đã đăng ký (eingetragene Lebenspartner) có quyền thừa kế tương tự như vợ/chồng còn sống. Các quy định về phần trăm tài sản và quyền 'Voraus' cũng được áp dụng một cách tương tự cho họ.
Điều này phản ánh sự công nhận pháp lý đối với mối quan hệ này trong hệ thống luật thừa kế của Đức. Sự bảo vệ quyền lợi của đối tác còn sống là một phần quan trọng của luật pháp hiện đại.
Tóm lại, hệ thống thừa kế của Đức khi không có di chúc rất chi tiết và phức tạp, nhưng lại mang tính hợp lý và công bằng. Nó đảm bảo rằng tài sản của người đã khuất sẽ được chuyển giao cho những người thân thiết nhất theo một trật tự đã định sẵn, qua đó duy trì sự ổn định trong gia đình và xã hội.
© 2025 | Tạp chí NƯỚC ĐỨC