Tôi sinh ra ở Hà Nội, trên một con phố lớn – cái thời mà tiếng còi ô tô vẫn còn xa xỉ và vỉa hè chưa bị chiếm làm nơi kinh doanh.
Tuổi thơ của tôi gắn với những lần xem duyệt binh, không phải trong cảnh chen chúc, không phải qua màn hình phóng to, mà ngay dưới khung cửa sổ nhà mình.
Chỉ cần đứng dựa vào song cửa, tôi thấy những hàng quân bước đều, tiếng giày đinh đập nhịp xuống mặt đường, kèn trống rộn ràng. Người dân hồi đó đến xem duyệt binh cũng có, nhưng họ từ tốn, lịch sự.
Những người từ quê lên thì đi từ đêm hôm trước, ngủ ghếch trên vỉa hè như một sự chờ đợi hiền lành, không rác, không cãi cọ, không cảnh tranh giành.
Đất nước nghèo, dân ít, nhưng lạ thay, người ta vẫn giữ được chút phẩm giá và sự tôn trọng lẫn nhau.
Còn hôm nay ư? Một cảnh tượng khác hẳn – vừa thô vừa lố, vừa buồn cười vừa đáng sợ.
Cứ mỗi mùa “duyệt binh”, người ta không chỉ xem, mà sẵn sàng đánh nhau để được xem. Đám đông như phát cuồng, trải chiếu chờ vài ngày, xếp hàng đi ỉa dài như rắn bò, thuê dịch vụ dắt đi đái, dắt đi… “giải quyết nhu cầu”.
Đường phố biến thành chợ người, với đủ thứ dịch vụ ăn theo – bán chỗ đứng, bán ghế nhựa...
Người ta không chỉ chen chúc mà còn chửi bới, xô đẩy, đánh nhau, giữa đám đông có cả trẻ con, người già, thỉnh thoảng ngất xỉu.
Nếu ngày xưa duyệt binh là một nghi lễ trang trọng, thì nay nó giống một lễ hội phồn thực méo mó, nơi hàng vạn người đi tìm một thứ gì đó để khỏa lấp sự trống rỗng của chính mình.
Tôi bật cười khi xem những clip hàng nghìn người xô đẩy nhau xem tập duyệt binh, chưa cần đến ngày chính thức.
Bạn bè Pháp gửi hình, tưởng tôi chưa biết, và hỏi: “Cái gì thế này? Việt Nam các ông đang biểu diễn điều gì vậy?” – Tôi chẳng biết trả lời sao, ngoài nụ cười chua chát.
Vâng, người ta khoe rằng “cả nước háo hức, rợp trời cờ đỏ” như thể đó là minh chứng cho tình yêu nước.
Nhưng yêu nước gì ở đây?
Yêu nước là đánh nhau để tranh một chỗ đứng, bỏ việc để ra đường xem người khác tập đi đều?
Hay yêu nước là cắm cờ nhiều nhất trên nóc nhà để chứng minh lòng trung thành với một ý thức hệ? Họ sẵn sàng đánh nhau, dẫm đạp lên tất cả, xả rác như núi để chứng tỏ lòng yêu nước bao la.
Ngày xưa, tập duyệt binh âm thầm, ban đêm, ít ảnh hưởng đến đời sống.
Nay, để tập, chính quyền ngang nhiên cấm đường giữa ban ngày, thông báo : “12h cấm đường.”
Nhưng ai tin được cái giờ đó?
10h đã phong tỏa, dân nháo nhào, công việc đình trệ.
Người muốn làm ăn đành đứng nhìn bất lực – đất nước này vận hành như một trò đùa, còn người dân thì chỉ là khán giả bất đắc dĩ.
Tiền cho một cuộc duyệt binh? Có thể hàng ngàn tỷ.
Nhưng hình như chúng ta giàu lắm.
Giàu đến mức bệnh viện thì nhếch nhác, trường học xuống cấp… nhưng “duyệt binh” thì phải hoành tráng, rợp trời cờ quạt – như để chứng minh rằng niềm tự hào dân tộc có thể mua bằng màu đỏ và vài bước chân đều tăm tắp.
Cờ Tổ quốc thì tôi hiểu, nhưng giữa những biển cờ ấy lại chen chúc vô số cờ búa liềm.
Một biểu tượng mà ở nhiều nơi trên thế giới, người ta nhìn với sự ghê sợ như nhìn cờ chữ thập ngoặc của phát xít. Nó từng là biểu tượng của độc tài, đàn áp, thậm chí diệt chủng. Nhiều nước đã dẹp bỏ, coi đó là dấu tích của một thời đen tối.
Nhưng ở đây, nó lại tung bay hiên ngang, thậm chí lấn át cả Quốc kỳ. Tôi tin chắc phần lớn người Việt chẳng hề biết điều này – và nếu có biết, chắc cũng nghĩ đó là ‘niềm tự hào’ của riêng ta.”
Cái đáng sợ không phải là duyệt binh.
Cái đáng sợ là sự tự nguyện đám đông – người ta tin rằng chen nhau xem duyệt binh là một phần của lòng yêu nước.
Họ tin rằng tình yêu đất nước nằm ở chỗ tung hô một buổi lễ, chứ không phải ở việc đòi hỏi một nền giáo dục tốt hơn, một hệ thống y tế tử tế hơn, hay một bộ máy minh bạch hơn.
Và họ quên mất rằng yêu nước không phải là yêu một chế độ, càng không phải là yêu một hệ thống ý thức hệ.
Yêu nước, suy cho cùng, là yêu những con người cụ thể, những số phận cụ thể – những người đang chen chúc ngoài kia cũng chính là nạn nhân của một trò chơi quyền lực, nhưng lại tưởng mình là người chiến thắng.
Có lúc tôi tự hỏi: đất nước này sẽ đi về đâu khi cả một dân tộc có thể say mê và tự hào về những thứ trống rỗng như vậy?
Khi tình yêu nước được định nghĩa bằng số lượng cờ treo và thời gian đứng xem tập duyệt binh, phải chăng chúng ta đang yêu một cái bóng của chính mình?
Và liệu có thứ thuốc nào chữa được cơn “điên tập thể” này – một thứ bệnh mà người mắc không thấy xấu hổ, mà còn tự hào khoe khoang?
Phải gom hết dũng khí mới dám thốt ra điều này:
tôi biết chắc, nếu tính cả bè bạn và họ hàng, thì chín phần mười sẽ phản đối dữ dội, nổi giận hoặc ít nhất cũng khó chịu với bài viết này, còn số ít im lặng thì có lẽ cũng chẳng mấy hài lòng, chỉ không tiện nói ra – nhưng có lẽ đó cũng là cái nghiệp của mọi kẻ dám nói thật.
Sự thật mất lòng.
Hoàng Quốc Dũng
© 2025 | Tạp chí NƯỚC ĐỨC
