Nhưng cuộc chiến với Urkaine đã giúp tạo ra những tỷ phú mới nổi, phất lên nhờ các hợp đồng vũ khí và quốc phòng béo bở.
Trong thời kỳ chiến tranh với Ukraine, số lượng các tỷ phú ở Nga đã đạt mức cao kỷ lục. Nhưng trong 25 năm cầm quyền của Vladimir Putin, giới giàu có và quyền lực của Nga - được gọi là các nhà tài phiệt - đã mất gần như toàn bộ ảnh hưởng chính trị của mình.
Tất cả những điều này là tin tốt cho tổng thống Nga.
Các lệnh trừng phạt của phương Tây đã thất bại trong việc biến giới siêu giàu thành đối thủ của ông, và chính sách "cây gậy hay củ cà rốt" của ông đã biến họ thành những người ủng hộ thầm lặng.
Cựu tỷ phú ngân hàng Oleg Tinkov biết chính xác "cây gậy" hoạt động thế nào.
Một ngày sau khi ông chỉ trích cuộc chiến là "điên rồ" trên một bài đăng ở Instagram, các giám đốc điều hành của ông được Điện Kremlin liên lạc.
Họ được cho biết rằng Ngân hàng Tinkoff của ông, ngân hàng lớn nhất nước Nga vào thời điểm đó, sẽ bị quốc hữu hóa trừ khi mọi liện hệ với người sáng lập ngân hàng bị cắt đứt.
"Tôi không thể thảo luận về giá cả," ông Tinkov nói với New York Times. "Nó giống như một vụ bắt con tin - bạn phải chấp nhận những gì được đưa ra. Tôi không thể thương lượng."
Trong vòng một tuần, một công ty có quan hệ với Vladimir Potanin - hiện là doanh nhân giàu nhất Nga, người cung cấp niken cho động cơ máy bay chiến đấu - thông báo mua lại ngân hàng.
Ngân hàng được bán với giá chỉ bằng 3% so với giá trị thực của nó, ông Tinkov cho hay.
Cuối cùng, ông Tinkov mất gần 96 tỷ USD trong khối tài sản mà ông từng có, và rời khỏi nước Nga.
Oleg Tinkov mất hàng tỷ USD và rời Nga sau khi chỉ trích cuộc chiến tại Ukraine
Điều này khác xa so với tình hình trước khi ông Putin trở thành tổng thống.
Trong những năm sau khi Liên Xô tan rã, một số người Nga trở nên giàu có một cách đáng kinh ngạc bằng cách nắm quyền sở hữu những doanh nghiệp quy mô lớn từng thuộc sở hữu nhà nước, và qua việc tận dụng các cơ hội mà chủ nghĩa tư bản non trẻ ở đất nước họ mang lại.
Khối tài sản mới tích lũy đã mang lại cho họ sức ảnh hưởng và quyền lực trong giai đoạn chính trị đầy biến động, và họ được biết đến như những nhà tài phiệt.
Ông Putin triệu tập các lãnh đạo doanh nghiệp tới Kremlin trong ngày ông phát động cuộc xâm lược toàn diện Ukraine
Nhà tài phiệt quyền lực nhất nước Nga, Boris Berezovsky, khẳng định đã dàn xếp cho ông Putin lên nắm quyền tổng thống vào năm 2000, và nhiều năm sau ông đã cầu xin sự tha thứ vì điều đó: "Tôi đã không nhìn thấy trong ông ta một tên bạo chúa tham lam và một kẻ tiếm quyền trong tương lai, người sẽ chà đạp lên tự do và kìm hãm sự phát triển của nước Nga," ông viết năm 2012.
Ông Berezovsky có thể đã phóng đại vai trò của mình, nhưng các nhà tài phiệt của Nga chắn chắn có khả năng giật dây ở các cấp bậc quyền lực cao nhất.
Hơn một năm sau lời xin lỗi đó, ông Berezovsky được phát hiện đã chết một cách bí ẩn khi đang sống lưu vong tại Anh.
Vào thời điểm đó, chế độ tài phiệt Nga cũng hoàn toàn sụp đổ.
Boris Berezovsky sống lưu vong tại Anh, nơi ông được phát hiện đã chết một cách bí ẩn năm 2013
Vì vậy, khi ông Putin triệu tập những người giàu nhất Nga tới Điện Kremlin vài giờ sau khi ra lệnh xâm lược Ukraine vào ngày 24/2/2022, họ hầu như không thể phản đối, dù họ biết rằng tài sản của mình sắp bị thiệt hại nặng nề.
"Tôi hi vọng rằng trong những điều kiện mới này, chúng ta sẽ cùng nhau làm việc tốt và hiệu quả như trước," ông Putin nói với họ.
Một phóng viên có mặt tại cuộc họp mô tả các tỷ phú khi đó trông "nhợt nhạt và thiếu ngủ".
Giai đoạn trước cuộc xâm lược rất tồi tệ đối với các tỷ phú Nga, và hậu quả ngay sau đó cũng vậy.
Theo tạp chí Forbes, trong vòng một năm tính đến tháng 4/2022, số lượng các tỷ phú Nga đã giảm từ 117 xuống 83 do cuộc chiến, lệnh trừng phạt, và đồng rúp suy yếu.
Tổng cộng, họ đã mất 263 tỷ USD - tương đương trung bình 27% tài sản của mỗi người.
Nhưng những năm tiếp theo cho thấy việc trở thành một phần của nền kinh tế thời chiến của ông Putin mang lại những lợi ích khổng lồ.
Chi tiêu mạnh tay cho chiến tranh đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Nga lên hơn 4% mỗi năm vào năm 2023 và 2024.
Điều này thậm chí còn làm lợi cho những người siêu giàu ở Nga vốn không trực tiếp kiếm được hàng tỷ đô la từ các hợp đồng quốc phòng.
"Đó là còn chưa kể những người không trực tiếp tham gia, nhưng cần mối quan hệ với Điện Kremlin. Có thể nói rằng bất cứ ai muốn kinh doanh ở Nga đều cần có quan hệ với chính phủ," ông nói với BBC.
Năm nay, số lượng tỷ phú Nga cao nhất từ trước tới nay - 140 - theo danh sách của Forbes.
Tổng tài sản của họ (580 tỷ USD) chỉ kém 3 tỷ USD so với mức cao nhất mọi thời đại được ghi nhận vào năm trước cuộc xâm lược.
Trong khi cho phép những người trung thành được hưởng lợi, ông Putin luôn trừng phạt những người không tuân theo.
Người Nga vẫn nhớ rất rõ những gì đã xảy ra với ông trùm dầu mỏ Mikhail Khodorkovsky.
Từng là người giàu nhất Nga, ông đã phải ngồi tù 10 năm sau khi thành lập một tổ chức ủng hộ dân chủ năm 2001.
Mikhail Khodorkovsky từng là người giàu nhất nước Nga nhưng sau đó phải ngồi tù 10 năm và công ty dàu mỏ của ông bị quốc hữu hóa - AFP
Kể từ cuộc xâm lược, hầu hết những người siêu giàu Nga đều giữ im lặng, và một số ít người công khai phản đối đã phải rời bỏ đất nước và phần lớn tài sản của họ.
Những người giàu nhất nước Nga rõ ràng là chìa khóa cho cuộc chiến của ông Putin, và nhiều người trong số họ, bao gồm 37 doanh nhân được triệu tập tới Kremlin ngày 24/2/2022, đã trở thành mục tiêu trừng phạt của châu Âu.
Nhưng nếu phương Tây muốn khiến họ trở nên nghèo hơn và chống lại ông Putin, kế hoạch này đã thất bại, dựa trên việc họ tiếp tục giàu có và sự vắng bóng của các tiếng nói phản biện trong giới tỷ phú Nga.
Nếu bất kỳ ai trong sống họ cân nhắc việc chạy sang phương Tây với khối tài sản hàng tỷ đô la của mình, các lệnh trừng phạt đã khiến điều này trở nên bất khả thi.
"Phương Tây đã làm mọi điều có thể để đảm bảo rằng các tỷ phú Nga đoàn kết ủng hộ phương Tây," Alexander Kolyandr từ Trung Tâm Phân tích Chính sách Châu Âu (CEPA) cho biết.
"Hoàn toàn không có kế hoạch, ý tưởng, không có con đường rõ ràng nào để bất kỳ ai trong số họ có thể đào tẩu. Tài sản bị phong tỏa, đóng băng, nhà cửa bị tịch thu. Tất cả những điều này đã giúp Putin huy động các tỷ phú, tài sản và tiền bạc của họ, và dùng chúng để hỗ trợ nền kinh tế chiến tranh của Nga," ông nói với BBC.
Sự rút lui của các công ty nước ngoài sau cuộc xâm lược Ukraine đã tạo ra một khoảng trống nhanh chóng được các doanh nhân thân cận với Điện Kremlin lấp đầy - những người được phép mua các tài sản sinh lời cao với giá rê.
Điều này đã tạo ra một "đội quân những người trung thành có ảnh hưởng và năng động mới", theo Alexandra Prokopenko từ Trung Tâm Carnegie về Nga và Á Âu.
"Sự thịnh vượng trong tương lai của họ phụ thuộc vào việc Nga và phương Tây tiếp tục đối đầu," trong khi nỗi sợ hãi lớn nhất của họ là trở lại với chủ sở hữu trước đây, bà nói.
Riêng trong năm 2024, 11 tỷ phú mới đã xuất hiện tại Nga theo cách này, theo Giacomo Tognini.
Nhà lãnh đạo Nga vẫn duy trì được sự kiểm soát chặt chẽ đối với những nhân vật chủ chốt của đất nước, bất chấp chiến tranh và lệnh trừng phạt của phương Tây - và ở một số khía cạnh nào đó, chính là nhờ những yếu tố này.
Nguồn BBC
© 2025 | Tạp chí NƯỚC ĐỨC